مراحل اجرای عملیات:

پس از این که برای مسئولین کشور مشخص شد که عملیات بزرگ سال، در منطقه فاو باید صورت گیرد. بنابراین طرح ریزی مانور این عملیات با دقت زیادی انجام گرفت و سازمان رزم مناسب انتخاب گردید و مانور یگان‌ها به تصویب رسید.
برای اجرای این عملیات 150 گردان برآورد شده بود ولیکن در نهایت عملیات با 90 گردان انجام شد و امکان تأمین 60 گردان باقی مانده فراهم نگردید.
پس از تکمیل شناسایی یگان‌های خط شکن که به مدت حدود سه ماه به طول انجامید تا بتوانند نحوه آرایش دشمن را بخصوص در خط اول مشخص نمایند و تمام نوع سلاح‌ها و انواع سنگرها و آرایش موانع و نیز پشت مواضع خط اول دشمن را شناسایی نمایند و به نحوه عبور از اروند رود کاملاً مسلط شوند با مشورت با فرماندهان لشگرها و تیپ‌های مانوری، مرحله بندی عملیات، تنظیم گردید. به طور کلی این عملیات در سه مرحله متوالی زمانی به شرح زیر انجام شده است.
مرحله اول شکستن خطوط دشمن در ساحل دور اروندرود و انهدام یگان‌های مستقر در آن و پیشروی به سوی اهداف تعیین شده و تصرف آنها، که به مدت چهل و هشت ساعت به طول انجامیده است. عبور غواص‌ها از اروند رود از سی دقیقه تا دو ساعت برای یگان‌های مختلف طول کشید. برخی از غواص‌ها که بر اثر موج و جریان آب از مسیر خود منحرف شده بودند و با شرایط جذر رودخانه برخورد کردند حدود دو ساعت طول کشید تا از باتلاق‌ها و موانع عبور نموده و خود را به خط اول دشمن برسانند.
مرحله دوم که به مدت یک هفته انجام شده است و طی آن پاکسازی مناطق تصرف شده از وجود دشمن و گرفتن غنائم و به عقب بردن اسیران و مقابله با پاتک‌های فوری دشمن با رزمندگان اسلام در این مرحله صورت گرفته و موجب تشکیل خط پدافندی در قاعده مثلث شبه جزیره فاو گردیده است.
مرحله سوم که نزدیک به هفتاد روز به طول انجامیده است مرحله تثبیت موفقیت‌های انجام شده و دفع پاتک‌های گسترده و با فرصت دشمن بوده است که طی آن یگان‌های خودی، ضمن انهدام یگان‌های پاتک کننده توانسته‌اند، قدرت دفاع رزمندگان اسلام را در مقابل پاتک‌های سنگین دشمن که با واحد‌های ویژه از جمله لشکرهای گارد ریاست جمهوری و نیز با به کارگیری سلاح‌های شیمیایی و سلاح‌های موشکی و حملات وسیع هوایی صورت می‌گرفته است به نمایش بگذارند. در نهایت دشمن از ادامه پاتک به منظور بازپس گیری سرزمین‌های از دست داده مأیوس شد و منطقه رأس البیشه تا فاو و از آنجا تا دریاچه نمک به تصرف رزمندگان اسلام درآمد و در نتیجه ارتباط د©ریایی عراق با خلیج فارس قطع گردید.
فرماندهان عراقی نام این عملیات را «معرکه کمرشکن» گذاشتند به دلیل آنکه این تهاجم، حمله‌ای بود که بر اثر آن «اراده» و «قدرت تلافی» دشمن در هم شکست.

شرح عملیات

عملیات در ساعت 10: 22 روز 20/11/1364 با رمز «یا فاطمه الزهرا(س)» از منطقه عمومی جنوب خسرو آباد تا انتهای جزیره آبادان با عبور غواصان از اروند رود در حالی که نم نم باران شروع شده بود، آغاز گردید.
با شروع عملیات، غواص‌ها که از قبل، در ساعت 20:30 به درون آب رفته و از اروند رود عبور کرده، موانع مصنوعی و تله‌های ایجاد شده در جلوی خط مقدم را پشت سر گذاشته و در نزدیکی سنگرهای دشمن به کمین نشسته بودند، تهاجم خود را جهت شکستن خط دشمن و پاکسازی آن و ایجاد یک سرپل مناسب، آغاز کردند. البته در بعضی از نقاط غواص‌ها با مشکلاتی در عبور از اروند مواجه شدند. از جمله غواصان لشگر25 کربلا برای رفتن به سمت اسکله فاو با نورافکن‌هایی که دشمن بر روی سطح رودخانه روشن کرد و با تیراندازی بی هدف آنها بر روی رودخانه مواجه شدند ولی از آن جایی که دشمن پی به وجود غواصان در آب و نیز آغاز عملیات نبرده بود، لذا پس از مدتی نورافکن‌هایی را که به طور آزمایشی روشن کرده بود خاموش کرد و تیربارها نیز از تیراندازی خودداری کردند. اکثر غواص‌ها برای اینکه در مقابل دشمن دیده نشوند آیه 9 سوره یس را قرائت می‌کردند به این شرح: "وَجَعَلنا مِن بَینِ اَیدیهِم سَداً وَ مِن خَلفِهِم سداً فَاَغشَیناهُم فَهُم لایُبصِرون" آنها معتقد بودند که با خواندن این آیه، خداوند به آنها کمک خواهد کرد تا از چشم دشمن مخفی بمانند. برخی از غواص‌ها می‌گویند: پس از آنکه وارد رودخانه شدیم، سطح رودخانه را موجی فرا گرفت که باعث شد سرهای ما در میان امواج از دید دشمن مخفی بماند.
از آنجا که مأموریت فرد فرد غواصان از قبل مشخص شده بود و معلوم بود که هر گروه از آنها بایستی به سمت کدام سنگر دشمن پیش بروند، لذا اکثر غواص‌ها موفق شدند تا سنگرهای دشمن را بدون تیراندازی فتح نموده و تصرف نمایند.
پس از رسیدن گروه اول غواصان به خط مقدم دشمن و آغاز درگیری‌ها، همزمان آتش پر حجم ادوات و توپخانه صحرایی روی ساحل جنوبی اروند نیز از سوی یگان‌های مربوطه به اجرا درآمد و نیروهای خط شکن و نیز رزمندگان دنبال پشتیبان که با کمک قایق‌های موتوری به سرعت به ساحل دور اروند رود منتقل شده بودند، به توسعه سر پل خود در محدوده هر یگان مبادرت ورزیدند.
تقریباً در ساعت 2:30 پس از نیمه شب تقریباً تمام خط اول دشمن سقوط کرده و در اختیار رزمندگان اسلام قرار گرفت.
پس از پاکسازی خط اول، می‌بایست به منظور مقابله با پاتک‌های دشمن و نیز تثبیت و تأمین سر پل اولیه، دو حرکت عمده از سوی یگان‌های خودی انجام می‌شد.
1) دور زدن و محاصره نمودن شهر فاو به منظور پرهیز از جنگ شهری
2) پیشروی به سمت محور ساحلی، واقع در جناح شمالی منطقه عملیات
3) پاک سازی کامل منطقه رأس البیشه به منظور ایجاد فضایی امن به منظور حرکت شناورهای سنگین برای انتقال ماشین آلات مهندسی و نیز سایر تجهیزات پشتیبانی
بر همین اساس، دو لشگر پرتوان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، عملیات خود را با هدف پاکسازی و الحاق خط اول آغاز کردند و قبل از روشن شدن آسمان پس از درهم شکستن مقاومت‌های ضعیف دشمن، لشگر 25 کربلا که مأمور تصرف شهر فاو بود، با حضور در مدخل ورودی شهر به محاصره آن پرداخت. در جنوب شهر نیز یکی دیگر از یگان‌ها با طی مسافت زیادی در عمق، به پیشروی خود به سمت خورعبدالله ادامه داد و در نتیجه این شهر از شمال و جنوب به محاصره یگان‌های خودی درآمد.
همزمان با اجرای عملیات اصلی در منطقه فاو، قرارگاهی که مأموریت داشت تا به منظور درگیر نگه داشتن نیروهای دشمن در منطقه ام الرصاص اقدام به اجرای تک نموده و جزیره بُواریَن را تصرف نماید، موفق شد تا این جزیره را به تصرف خود درآورده و در حدود 80% از جزیره ام الرصاص نیز پیشروی نماید ولی به دلیل فشارهای دشمن که تصور می‌کرد محور اصلی عملیات از این منطقه است، یگان‌های تک کننده، عقب نشینی کردند با این حال بخشی از اهداف تک در این محور تا حدودی تأمین شد.
پس از محاصره شهر فاو و حضور یگان‌های مانوری در محور ساحلی و نیز دستیابی به خورعبدالله، پاکسازی منطقه رأس البیشه از باقی مانده نیروی دشمن آغاز شد. تیپ المهدی (عج) که عملیات در این منطقه را انجام می‌داد با مقاومت‌های شدیدی مواجه شد و دشمن با سنگر گیری بر بالای مناره یکی از مساجد که بر اروند رود مسلط بود مزاحمت‌های زیادی را فراهم آورد ولی رزمندگان تیپ المهدی(عج) توانستند با عبور از محورهای دیگر و از پشت دشمن به سمت مسجد حرکت کرده و آتش دشمن را خاموش کنند.
در روز اول عملیات، رزمندگان اسلام موفق شدند تا شهر فاو را به تصرف کامل خود درآورند و پرچم گنبد حضرت ثامن الأئمه را که از مشهد به جبهه آورده بودند بر بالای بلندترین مناره مسجد آن شهر نصب نمایند. افتخار به احتزاز درآوردن پرچم گنبد امام رضا(ع) نصیب فرمانده دلاور لشگر 25 کربلا برادر مرتضی قربانی گردید.
همزمان با پیشروی در اطراف شهر فاو، نخلستان‌های شمال و جنوب آن هم به طور کامل از وجود دشمن پاکسازی شد. لشگر ثارالله و تیپ المهدی(عج) هم در همین زمان موفق شدند تا با پیشروی به سمت دومین پایگاه موشکی دشمن، نیروهای موجود ارتش بعثی در این محور را منهدم و یا به اسارت خود درآورند. لازم به ذکر است که به محض آغاز عملیات، دشمن تجهیزات پرتاب و نیز موشک‌های ساحل به دریای خود را از این پایگاه‌ها تخلیه نمود و در نتیجه فقط چند خودروی راداری مربوط به سیستم‌های پرتاب موشکی به غنیمت رزمندگان اسلام درآمد. تا قبل از عملیات والفجر 8 دشمن از این پایگاه‌های موشکی حدود 90 فروند موشک HY2را به سمت کشتی‌هایی که از طریق خورموسی به سمت بندر امام خمینی در حال حرکت بودند پرتاب کرده بود.
در نتیجه تا پایان روز اول، یگان‌های خودی موفق شدند علی رغم اینکه هر پنج دقیقه یک ار دو هواپیمای دشمن در فضای منطقه عملیاتی و بر فراز اروند رود و نیز در عقبه‌های یگان‌ها ظاهر شده و اقدام به بمب باران می‌کردند، علاوه بر تصرف شهر فاو و پاکسازی کامل منطقه، در شمال شهر و در جاده محور ساحلی حضور یابند و به این ترتیب اهداف مورد نظر در مراحل اول و دوم عملیات، با موفقیت کامل تأمین گردید.
با توجه به اهمیت محور ساحلی در کنار خورعبدالله و حساسیت دشمن نسبت به آن، پس از گذشت 36 ساعت از آغاز تک، اولین پاتک ارتش صدام متوجه این محور شد؛ لیکن موفقیتی در بر نداشت. همان گونه که قبلاً ذکر شد دشمن که تصور می‌کرد محور اصلی عملیات از سَمتِ جزیره ام الرصاص و یا منطقه هورالهویزه به خاطر نزدیکی اش به بصره است، بیشتر توجه خود را به این منطقه معطوف کرده بود؛ لیکن سرانجام پس از سه روز از آغاز تک، متوجه اساسی بودن عملیات و تلاش اصلی در منطقه فاو شد و لشگر گارد ریاست جمهوری را وارد درگیری در این منطقه کرد.
قبل از آغاز عملیات با انجام فعالیت‌های شدید مهندسی که با استتار کامل صورت می‌گرفت سپاه موفق شد تا حدود 500 عراده توپخانه صحرایی، توپخانه پدافند هوایی و تانک را در مواضع مناسبی که احداث کرده بود در منطقه عمومی جزیره آبادان و در بین نخلستان‌ها مستقر نماید این اقدام این امکان را برای قرارگاه خاتم الانبیاء فراهم کرده بود تا دشمن را از حدود 100 کیلومتری قبل از رسیدن به منطقه فاو و در مسیر حرکت خود بر روی خطوط مواصلاتی منطقه و جاده‌های ارتباطی، زیر آتش سنگین توپخانه دوربرد سپاه و ارتش قرار دهد.
پس از ورود لشگر گارد به منطقه جهت انجام پاتک، یگان‌های خودی با اجرای آتش انبوه توپخانه و ادوات به این لشگر هجوم بردند. در این میان، دشمن به منظور پشتیبانی از لشگر گارد در ساعت 30: 5 صبح روز 24/11/1364 به حمله شیمیایی علیه مواضع رزمندگان اسلام مبادرت ورزید؛ ولی به دلیل ترس خلبان‌های هواپیماهای عراقی از مورد اصابت قرار گرفتن، آنها بخشی از بمب‌های شیمیایی را در میان نیروهای لشگر گارد صدام فرو ریختند که به مصدومیت تعدادی از آنان منجر شد.
در ادامه عملیات، یگان‌های خودی در محور جاده استراتژیک، جاده ام القصر و کارخانه نمک، بر حملات خود شدت بخشیده و توانستند ضمن تصرف نیمی از کارخانه نمک، روی جاده ام القصر نیز خطی دفاعی به موازات این کارخانه تشکیل دهند. سپس، طی چند شب درگیری متوالی، یگان‌های خودی با درهم شکستن خطوط دشمن موفق شدند در شب هشتم عملیات، خود را به سه راهی کارخانه نمک رسانده و با احداث چند رده خاکریز بلند و آرایش مناسب و استقرار سلاح‌های ضد زره، در پشت آن مستقر شوند و خط پدافندی اولیه خود را تشکیل دهند.
از روز هشتم به بعد با تشکیل خط مناسب پدافندی، دشمن که خود را به طور کامل پیدا کرده و حواس خویش را بازیافته بود، پاتک هایش را مجدداً آغاز کرد. ابتدا، از جاده فاو- البِحار وارد عمل شد که با مقاومت رزمندگان اسلام مواجه و با از دست دادن تعدادی از نفرات و انهدام تجهیزات خود عقب نشست. سپس، از جاده استراتژیک، تهاجم خود را روی سه راهی کارخانه نمک متمرکز کرد؛ لیکن بر اثر اجرای آتش شدید خمپاره وتوپخانه، انهدام قابل توجهی را متحمل شده و با بر جای گذاردن تعداد زیادی کشته و زخمی عقب نشینی کرد.
در روز یازدهم عملیات، به منظور تکمیل خط پدافندی و تثبیت آن، از سوی رزمندگان اسلام در سراسر محور ساحلی و میانی جبهه، آب رها شد و به این ترتیب، دشمن از تلاش مجدد برای پاتک در محورهای یاد شده ناامید گردید.
در مجموع، درگیری‌های فاو و پاتک‌های دشمن 75 روز به طول انجامید. پس از این مدت دشمن از باز پس گیری منطقه مثلث فاو ناامید شد و به پاتک‌های خود خاتمه داد.
البته در این عملیات رزمندگان بزرگی ازجمله محمد اثری نژاد مسئول لجستیک قرارگاه نوح، مهندس حمید سلیمی مسئول مهندسی قرارگاه نوح، جعفر تهرانی مسئول اطلاعات لشگر 27 محمد رسول الله(ص)، جواد دل آذر قائم مقام لشگر 17 علی ابن ابیطالب(ع) و ... به فیض عظیم شهادت نائل آمدند و تعداد زیادی هم از مسئولین یگان‌های شرکت کننده در عملیات زخمی گردیدند.
بنابراین، عملیات والفجر 8 طولانی ترین عملیات دوران جنگ بود و تثبیت منطقه تصرف شده در آن کار عظیمی بود که کارشناسان نظامی دنیا به ایران، در طرح ریزی و اجرای چنین نبردی آفرین گفتند.

اهداف و راهبرد عملیاتی دشمن

اهداف و راهبرد عملیاتی دشمن در مقابله با این عملیات به شرح ذیل جمع بندی می‌شود.
الف- انجام عملیات پدافندی
دشمن در هفته اول تهاجم ایران به منطقه فاو از استراتژی عملیات پدافندی با یگان‌های مناسب برای انجام پاتک‌های فوری استفاده می‌کرد. هدف او از اجرای عملیات پدافندی عبارت بود از حفظ و تثبیت یگان‌های تک کننده در مناطق تصرف شده و عدم اجازه به نیروهای آفند کننده جمهوری اسلامی ایران برای توسعه منطقه تصرف شده به منظور جلوگیری از ادامه پیشروی آنها و ایجاد یک سد نفوذ دفاعی در موقعیت جدید ایجاد شده.
ب- انجام عملیات آفندی
عملیات آفندی که پس از اتمام عملیات پدافندی و اطمینان دشمن از عدم امکان پیشروی جدید توسط رزمندگان اسلام صورت می‌گرفت به منظور شکست تک انجام شده و بیرون راندن قوای اسلام از سرزمین‌های تصرف کرده و در نتیجه بازپس گیری شهر فاو و تأسیسات بندری آن، حضور مجدد در پایگاه‌های موشکی مستقر در رأس البیشه که محل استقرار موشک‌های ساحل به دریایِ موسوم به کرم ابریشم بود. با این عملیات که از هفته دوم درگیری‌ها آغاز شد و نزدیک به 70 روز طول کشید، دشمن می‌توانست ضمن کاهش تلفات خود در برابر تک انجام شده به بازپس گیری سرزمین خود در منطقه عملیاتی، امیدوار شده و موجبات انهدام نیروهای تک کننده را فراهم نماید. در صورت موفقیت این طرح، دشمن می‌توانست دوباره تسلط خود را بر اروند رود بازیافته و موجبات تأمین خورعبدالله را به منظور تردد ناوچه‌ها و شناورهای پشتیبانی رزمی خود را از بندر ام القصر به سمت اسکله‌های البکر و الاُمیّه در خلیج فارس فراهم آورد و در نتیجه از نیروهای رزمی و اطلاعاتی مستقر بر روی اسکله‌های نفتی البکر و الامیه با آسودگی خاطر، پشتبانی نماید و از این دو اسکله به عنوان دو پایگاه اطلاعاتی مهم در شمال خلیج فارس استفاده نماید. صدام در آن زمان می‌گفت که ایرانی‌ها در کیسه‌ای گیر کرده‌اند که درب آن کیسه در اختیار ماست و با گفتن این جمله، از به دام انداختن نیروهای ایرانی اطمینان داشت.

تاکتیک‌های دشمن در عملیات

دشمن به منظور رسیدن به اهداف خود از سه تاکتیک عمده استفاده می‌کرد:
الف- استفاده گسترده از جنگ افزارهای شیمیایی
با استفاده از این سلاح‌ها بیش از 5000 نفر از رزمندگان اسلام مصدوم شدند که حدود 2000 نفر آنها بر اثر استنشاق گازهای شیمیایی و جراحات ناشی از آن، به شهادت رسیدند. تفاوت به کارگیری سلاح‌های شیمیایی با سایر سلاح‌های متعارف در این است که هم تلفات بیشتری به بار می‌آورد و هم اثر روانی مختل کننده‌ای بر این رزمندگان می‌گذارد.
رزمندگان اسلام برای مقابله با سلاح‌های شیمیایی دشمن از ماسک، چفیه و برپایی آتش از طریق حمله به تانک‌ها و خودروهای دشمن و به آتش کشیدن آنها بهره می‌بردند. ولی استفاده از ماسک باعث کاهش توانایی رزمندگان در جنگیدن با دشمن می‌شد.
تنها در 20 روز اول عملیات ارتش بعثی، 1000 بمب شیمیایی از طریق هواپیما بر سر رزمندگان اسلام فرو ریخت.
ب- استفاده وسیع از حمله هوایی برای زدن عقبه‌های یگان‌های عمل کننده
دشمن در این ایام با پروازهای زیاد هواپیماهای خود تمام پل‌های احداث شده بر روی رودخانه بهمنشیر و اروند رود و نیز مراکز پشتیبانی یگان‌ها را مورد حمله مرتب و بمب باران‌های هوایی قرار داد و بیشترین تلفات هواپیما نسبت به سایر عملیات‌ها را در عملیات والفجر 8 داشت.
در روزهای اول عملیات دشمن با استفاده از بمب‌های لیزری تمام پل‌های موجود بر روی رودخانه بهمنشیر را منهدم کرد و شرایط به گونه‌ای شد که برای 48 ساعت امکان عبور از رودخانه بهمنشیر به طور کامل قطع گردید.
نیروهای پرتلاش جهاد سازندگی که نقش بزرگی در اقدامات مهندسی، نصب پل‌ها، ساختن جاده‌ها و آماده سازی عقبه یگان‌ها برای انجام عملیات والفجر8 داشتند، پس از بمباران پل‌ها بر روی بهمنشیر مجبور شدند یک پل عمدتاً خاکی در رودخانه بهمنشیر احداث نمایند تا در برابر بمباران‌های دشمن از بین نرود.
ج- پاتک با لشگرهای ویژه گارد و سایر واحدهای رزمی
این پاتک‌ها در طول 75 شبانه روز جنگ به طور مرتب ادامه داشت و حتی دشمن بر خلاف تاکتیک جنگی خود در شب نیز اقدام به پاتک می‌کرد. در یکی از این پاتک‌ها که متکی بر جاده ساحلی خورعبدالله به ام القصر در تاریخ 29/11/1364 انجام شد، دشمن ستون تانک‌ها را بر روی جاده قرار داده و با کندی به پیشروی خود ادامه می‌داد هر تانک که مورد اصابت رزمندگان اسلام قرار می‌گرفت تانک بعدی او را هُل داده و به کنار جاده پرتاب می‌کرد و خود جایگزین آن می‌شد. در این شب سرداران رشید، سعید مهتدی، رضا دستواره، جعفر تهرانی، سعید سلیمانی از لشگر 27
محمد رسول الله و تعداد زیادی از فرماندهان و رزمندگان لشگر 17 علی ابن ابیطالب، حماسه های
زیادی آفریدند. شرایط به گونه‌ای سخت شده بود که در ذهن همه رزمندگان اسلام آیه 62 سوره نمل خطور می‌کرد و تعداد زیادی از آنها با خود زمزمه می‌کردند که: «اَمّن یُجیبُ المُضطَرَّ اِذا دَعاهُ و یَکشِفُ السّوء». در نهایت و در اوج اضطرار، خداوند با فرستادن باران به کمک سلحشوران اسلام این پاتک را هم ناکام گذاشت و همه دریافتند «اِن تَنصُروا الله فَلا غالبَ لَکُم».
علت اینکه دشمن پس از ناکامی از پاتک‌های خود در محورهای فاو- البحار و جاده ساحلی به پاتک از محور ام القصر اقدام نمود دور بودن این ناحیه از آتش توپخانه رزمندگان اسلام بود. ارتش صدام تصور می‌کرد که حمله از این محور می‌تواند تمام ناکامی‌های قبلی را جبران نماید.
د- زیر آتش قرار دادن مرتب جاده آبادان در منطقه خسرو آباد
این آتشباران به گونه‌ای بود که این جاده را به طور کامل ناامن نموده و تردد از آن را مختل نمود. همچنین دشمن آتش‌های ضد آتشبار خود را با استفاده از گلوله‌های شیمیایی انجام می‌داد به طوری که در یک روز خدمه چهار آتشبار توپخانه رزمندگان اسلام مصدوم گردیده و غیر فعال شدند.

نتایج عملیات

عملیات فاو با موفقیت بزرگی که پس از حدود سه سال از گذشت عملیات بیت المقدس نصیب مردم ایران کرد، آغاز یک تحول بزرگ و گشایشی عمده در جبهه‌های جنگ بود که به نوبه خود منجر به فتوحات دیگری از جمله عملیات کربلای 5 و عملیات والفجر 10، گردید. این عملیات بزرگترین پیروزی رزمندگان اسلام پس از فتح خرمشهر در سال 1361 بود.
نتایج عملیات والفجر 8 به شرح ذیل جمع بندی می‌گردد:
1- این عملیات بر اساس یک تفکر پیچیده و خلاق نظامی و به وسیله انسان‌هایی ورزیده و آموزش دیده و شجاع و شهادت طلب که توانستند با تاکتیک مناسب دشمن را غافلگیر نمایند انجام شد و به همین دلیل ارزیابی از توان نظامی سپاه را در داخل و خارج کشور تحت تأثیر قرار داد. 2- این عملیات نشان داد که قدرت خلاقیت و ابتکار عمل فرماندهان و طراحان عملیات توانسته است کمبود شدید یگان‌های مانوری، امکانات و مقدورات مورد نیاز برای عملیات را تا حد زیادی جبران نماید. فرماندهان سپاه توانستند مانور خود را به خوبی و منطبق با وضعیت زمین منطقه عملیات طراحی نمایند و از عوارض طبیعی زمین حداکثر بهره برداری را در طراحی مانور و آتش انجام دهند.
3- دشمن برای بازپس گیری زمین منطقه عملیاتی فاو مجبور شد نیروهای خود را به طور گسترده به خطوط مقدم جبهه گسیل داشته و آنها را بی مهابا مصرف نماید و در نتیجه منهدم گردد. برخی معتقدند که اگر بخش مهمی از توان نظامی دشمن در این عملیات منهدم نمی‌شد، ارتش بعثی دست به تهاجمات گسترده‌ای علیه مواضع رزمندگان اسلام در نقاط مختلف جبهه می‌زد.
4- این عملیات قدرت تدبیر فرماندهی قرارگاه خاتم الانبیاء را برای کنترل نیروی هوایی، پدافند هوایی و هوانیروز نشان داد و موجب اعتماد به نفس بیشتری گردید و مشخص ساخت چنانچه از توان دو سازمان سپاه و ارتش متناسب با طبیعت آنها، استفاده شود، نتایج بهتری حاصل خواهد شد.
5- این عملیات در منطقه‌ای انجام گرفت که صدام به بهانه تسلط کامل براروند رود، جنگ با ایران را شروع کرده بود. او قرار داد 1975 را در آغاز جنگ تحمیلی پاره کرده بود و این عملیات عملاً قرار داد 1975 الجزایر را به سود جمهوری اسلامی ایران تثبیت کرد.
6- عملیات والفجر 8 مبنایی برای تدوین استراتژی باز دارندگی جمهوری اسلامی ایران شد.
استراتژی بازدارندگی همواره بر این اصل استوار است که کشورهای همسایه را از حمله نظامی به خاک کشور باز دارد و در صورت حمله، صحنه نبرد را به داخل خاک دشمن منتقل سازد. ارزش این عملیات به آن بود که به دشمن نشان داد، سیاست بازدارندگی از طریق حمله گسترده، توانسته است جنگ را به طور جدی به داخل خاک دشمن منتقل سازد و لبه تیز آن را به سوی ارتش متجاوز برگرداند.
سایر نتایج این عملیات به شرح زیر است:
1-آزادسازی حدود 600 کیلومتر مربع از اراضی منطقه عملیات
2- تصرف شهر فاو و تأسیسات نفتی و بندری آن
1- تصرف سه پایگاه موشکی ساحل به دریا
2- انسداد راه ورود کشتی‌های عراق به خلیج فارس
3- تسلط بر اروند رود
4- تأمین خورعبدالله
5- تأمین شمال خلیج فارس و ایجاد امکان تردد امن کشتی‌ها به بندر امام خمینی(ره)
6- تهدید بندر ام القصر
7- هم مرزی با کویت به عنوان عضوی از شورای همکاری خلیج فارس که در پشتیبانی از عراق اقدام می‌کرد.
8- به اسارت درآوردن 2105 نفر از نیروهای دشمن
9- انهدام تجهیزات دشمن به شرح ذیل :
هواپیما 39 فروند
بالگرد 5 فروند
تانک 300 دستگاه
نفربر 240 دستگاه
لودر و بلدوزر 5 دستگاه
انواع خودرو 250 دستگاه
توپ صحرایی 20 قبضه
توپ ضد هوایی 55 قبضه
ناوچه موشک انداز 2 فروند
10- غنایم به دست آمده در این عملیات عبارتند از:
تانک 50 دستگاه
نفربر 45 دستگاه
لودر و بلدوزر 30 دستگاه
انواع خودرو 180 دستگاه
رادار موشکی 3 دستگاه
توپ صحرایی 20 قبضه
توپ ضد هوایی 120 قبضه

تحلیل عملیات والفجر 8

عملیات والفجر 8 به دلیل نوع طراحی، اهمیت زمین منطقه عملیات، سرعت عمل در اجرای طرح عملیات، انتخاب تاکتیک‌های مناسب و مخصوص به خود برای پیروزی بر دشمن، غافلگیر نمودن دشمن و همچنین توان پایداری و مقاومت طولانی در برابر پاتک‌های دشمن به مدت 75 روز، یکی از جذّاب ترین و مهم ترین نبردها در دوران هشت ساله حماسه دفاع مقدس است.
اجتناب از جنگ در زمینِ به شدت مسلح شده با کمک میادین مین و سیم‌های خاردار و موانع متعدد، پس از عملیات‌های والفجر مقدماتی و والفجر1 و در پی آن ابتکار انجام عملیات در منطقه هورالهویزه در شرق رودخانه دجله طی دو عملیات بزرگ خیبر در سال 1362 و بدر در سال 1363،موجب انفعال ارتش متجاوز رژیم عراق و ایجاد نگرانی در میان حامیان منطقه‌ای و بین المللی او گردید. زیرا تداوم عملیات‌ها تا اندازه‌ای مانع فرسایشی شدن جنگ می‌شد و علائمی دال بر ناتوانی ارتش صدام را آشکار می‌ساخت. از طرفی جمهوری اسلامی ایران که ابتکار عمل نظامی را همچنان در دست داشت، زمینه عملیات بعدی را با استفاده از تجربه عملیات در منطقه هور فراهم نمود.
در این میان عاملی که موجب شد طراحان نظامی در انتخاب منطقه بعدی برای عملیات دقت بیشتری به عمل آورند، این بود که هیچ یک از نبرد‌های انجام شده در مقطعِ پس از فتح خرمشهر دارای نتایجی نبود که قادر باشد برتری تعیین کننده‌ای را نصیب ایران کند. از این رو، لازم بود حرکت جدیدی در صحنه جنگ انجام شود که با آنچه از روز اول جنگ تا آن زمان به وقوع پیوسته بود، متفاوت باشد و فرماندهان نظامی ارتش بعثی عراق نیز از پیش بینی آن ناتوان باشند تا با تکیه بر غافلگیری بتوان، به نتایج مورد نظر دست یافت. این حرکت جدید و تعیین کننده، عبور از رودخانه عریضی همچون اروند رود و تسخیر منطقه مهم شبه جزیره فاو بود. عملیات والفجر 8 یکبار دیگر توازن قوا را به نفع جمهوری اسلامی ایران ایجاد کرد. البته این برتری نظامی نه بر اثر افزایش تجهیزات و توان رزمی تسلیحاتی، بلکه بر اساس ابتکار عمل و نوع طرح ریزی عملیات و به کارگیری مفید توان رزمی موجود، علیه دشمن به وجود آمد. در تمام دوران جنگ، ارتش عراق از نظر توان رزمی و میزان تجهیزات و تسلیحات و تنوع آنها، بر قوای جمهوری اسلامی ایران برتری داشته است. بخصوص این برتری نظامی، در برتری مطلق هوایی، برتری زرهی، برتری آتش توپخانه و برتری تعداد یگان‌های مانوری و حتی برتری تعداد سربازان موجود در جبهه‌های جنگ، بوده است. از طرفی بکارگیری سلاح‌های کشتار جمعی و سلاح‌های شیمیایی از سوی ارتش بعثی، همیشه از مشکلات اصلی در طراحی عملیات‌ها علیه دشمن بوده است. آنچه عملیات والفجر 8 را برجسته و نمایان می‌سازد این است که در طرح ریزی این عملیات به نوعی تلاش شد که برتری‌های ارتش صدام، در موضوعات فوق، ناکارآمد گردد و رزمندگان اسلام، زمین و منطقه‌ای را برای جنگیدن انتخاب کنند که دشمن نتواند از همه ظرفیت خود در جنگ علیه رزمندگان اسلام استفاده کند و برعکس همه ظرفیت و توان رزمی جمهوری اسلامی ایران، در آن منطقه به کار آید. در نهایت این عملیات، مقدمه‌ای شد برای وادار کردن شورای امنیت سازمان ملل برای توجه به خواسته‌های جمهوری اسلامی ایران در نوشتن قطعنامه 598 و اطمینان از این که قدرت‌های بزرگ حامی صدام، فقط با راه حلی سیاسی می‌توانند جلوی پیشروی نظامی جمهوری اسلامی ایران را برای رسیدن به خواسته‌های خود، بگیرند.

اقدامات دشمن پس از عملیات والفجر8

1- مذاکره آمریکا و شوروی برای اتخاذ ابتکار تازه برای پایان دادن به جنگ
سیاست آمریکا و شوروی در آن زمان بر این قرار گرفت تا از شکست صدام به دست ایران جلوگیری نماید.
2- ملاقات مقامات آمریکا و شوروی با مسئولین عراقی و حمایت آنها از صدام
3- تلاش آمریکا از طریق کشورهای عضو گروه G7 به منظور تهیه پیش نویس قطعنامه‌ای علیه ایران که در آن ایران متهم می‌شد که به تمام درخواست‌های آتش بس و صلح، جواب منفی داده و بنابراین خطری برای امنیت جهانی است. آنها قصد داشتند تا با تصویب این قطعنامه در شورای امنیت سازمان ملل، مجموعه‌ای از اقدامات علیه جمهوری اسلامی ایران را سازماندهی نمایند. در آن زمان این مسئله در خدمت حضرت امام خمینی مورد بررسی و بحث قرار گرفت. حضرت امام فرمودند ما بایستی جلوی تصویب این قطعنامه را بگیریم، گرچه جنگ را تا رسیدن به خواسته هایمان رها نمی‌کنیم. بنابراین وزارت خارجه مأمور شد که در این راه تلاش کند و قطعنامه 598 چیزی بود که ایران آن را تألیف نمود و توانست به جای این قطعنامه، در شورای امنیت مطرح نماید. امام در آنجا فرمودند که آتش بس باید هم زمان باشد با تشکیل کمیته‌ای که مسئول و آغازگر جنگ را مشخص نماید. بنابراین امام در شرایط بسیار حساس آن روز توانستند در ظرفی که وجود داشت، قضیه را معکوس نمایند و قطعنامه 598 را جایگزین قطعنامه‌ای که آمریکا تلاش داشت تنظیم بنماید، بکند که این قطعنامه هیچ دستاوردی برای رژیم صدام در عراق، نداشت.آمریکا در آن زمان تلاش داشت تا بدنبال قطعنامه‌های تهدید و تضییق علیه ایران برود و از این طریق فشارها بر روی ایران را افزایش دهد.
4- حضور نظامی بیشتر آمریکا در خلیج فارس به بهانه تأمین امنیت کشتیرانی در مسیر انتقال انرژی. لازم به ذکر است که آمریکا به تدریج حدود 90 فروند ناو جنگی و لجستکی خود را وارد خلیج فارس نموده و علیه ایران آرایش جنگی گرفت.
5- کاهش دادن قیمت نفت تا حدود 7 دلار برای اعمال فشار اقتصادی بر ایران
6- متهم کردن ایران به تروریسم
7- موضع گیری کشورهای عربی عضو شورای همکاری خلیج فارس علیه ایران
8- متهم کردن ایران به خرید تسلیحات از سوریه و کره شمالی
9- به کارگیری سیاست دفاع متحرک از سوی ارتش بعثی در سراسر جبهه‌های جنگ که منجر
به اشغال شهر مهران در تاریخ 27/2/1365 از سوی ارتش صدام گردید و رژیم بعثی اعلام نمود که فاو در برابر مهران. البته رزمندگان سپاه اسلام موفق شدند شهر مهران را دوباره در تاریخ 9/4/1365 بازپس بگیرند و این پایانی بود بر سیاست جنگی جدید ارتش متجاوز
10- حمله هواپیماهای ارتش بعثی به هواپیمای مسافربری نمایندگان مجلس و شهید محلاتی در اول اسفند 1364
11- حمله به ایستگاه‌های قطار از جمله به ایستگاه هفت تپه در استان خوزستان

نتیجه گیری

در مجموع، عملیات والفجر 8 یکی از پیچیده ترین طرح‌های نظامی جمهوری اسلامی ایران است که با موفقیت کامل انجام شد و برای ارتش بعثی یک «حمله ناگهانی» و «غیر منتظره» تلقی می‌گردید و برای ایران یک نقطه عطف بود. اجرای طرح عملیات، از نظر تاکتیکی، انواع نبردها را با خود به همراه داشت مثل عبور از رودخانه، جنگ با موانع، عملیات در دشت، ساحل، دریا، شهر، جنگل، زمین پست و سست و ... .
در طرح پشتیبانی این عملیات، فعالیت‌های گوناگون مهندسی مثل نصب انواع پل بر روی رودخانه های
اروند رود و بهمنشیر، احداث جاده‌های نظامی مختلف به شکل آنتنی در میان نخلستان‌ها و در عقبه‌ها و نیز احداث مواضع گوناگون توپخانه در زمین‌های سست و در باتلاق‌ها و همچنین ایجاد سایت‌های موشکی پدافند هوایی و ... صورت گرفته است. البته در هفته‌های اول عملیات ایران توانست فقط از یک پل شناور که فقط شبها آن را نصب و استفاده می‌کرد بهره ببرد و نصب پل لوله‌ای بعثت که در مقابل بمباران هوایی دشمن مقاوم بود حدود سه ماه به طول انجامید. برای نصب این پل از لوله‌های نفتی 56 اینچی به طول 80 کیلومتر لوله استفاده شد. گفته می‌شود این لوله‌ها از یک کشتی عراقی به غنیمت گرفته شده بود. جهاد سازندگی افتخار نصب این پل را بر عهده داشت.
بنابراین پیاده کردن تجربیات و نحوه مدیریت و فرماندهی این عملیات می‌تواند به توسعه مدیرت کمک نماید. بدین منظور عملیات والفجر 8 می‌تواند به عنوان یک «مطالعه موردی» برای مدل سازی در بازی‌های جنگ در نظر گرفته شود و تصمیم گیری‌های نظامی این عملیات پیاده گردیده و مدل مربوطه تکمیل شود و به عنوان روشی برای سناریو سازی نبردهای آینده مورد استفاده قرار گیرد.
پایان
/خ