دسته
پیوندها
آرشیو
آمار وبلاگ
تعداد بازدید : 391178
تعداد نوشته ها : 1213
تعداد نظرات : 8
Rss
طراح قالب
موسسه تبیان
بیش از دو دهه از زمان جنگ تحمیلى عراق علیه ایران مى گذرد و در این سال ها بیشترین مباحث تحلیلى و نظرى مطرح شده در حوزه مباحث روابط بین الملل پیرامون اهمیت جنگ و پیامدها و ضرورت جلوگیرى از آن بوده است و آنچه حائز اهمیت است، نقش پیچیده دولت ها در این فرایند است.
مداخله دولت ها و سازمان ها، به ویژه قدرت هاى بزرگ مدعى در وقوع تجاوز و نیز موضع گیریهاى آنها در هشت سال جنگ از فرازهاى مهم این حادثه به شمار مى رود.حمایت راهبردى، تسلیحاتى، مالى و اطلاعاتى این دولت ها به عراق در طول جنگ با هدف جلوگیرى از پیروزى ایران از جمله مقوله هایى است که شاید کمتر به آن پرداخته شده است.عراق از ابتداى جنگ مورد حمایت هاى مختلف بسیارى از کشورها قرار گرفت و در واقع مواضع سیاسى کشورها و اجماع موجود در حمایت از عراق در عرضه کمک هاى همه جانبه از جمله مالى و تسلیحاتى تأثیر بسزایى در روند هشت ساله جنگ داشت که نگاه اجمالى به آن پس از مرگ دیکتاتور شاید خالى از فایده نباشد
عراق در حلقه حمایت مالى دولت ها
قدرت دفاعى عراق در برابر تهاجم هاى ایران تا اندازه اى از توان اقتصادى این کشور متأثر بود، عراق به دلایلى چون محدودیت حاصل از کاهش صدور نفت و افزایش هزینه هاى جنگ طولانى و ضرورت خرید تجهیزات نظامى به کمک هاى اقتصادى نیازمند شد.
نگرانى هاى موجود پس از فتح خرمشهر و شکست عراق به تدریج دامنه کمک هاى اقتصادى به عراق را افزایش داد. ترکیب قدرت اقتصادى عراق در این دوره حاصل درآمدهاى داخلى، کمک هاى کشورهاى خلیج فارس و وام هاى بلندمدت و اعتبارات مالى کشورهاى جهان بود.
حجم کمک هاى مالى به عراق روشن نیست، ولى انتشار برخى آمار و ارقام نشان مى دهد این کمک ها بسیار بوده است. در این میان کمک کشورهاى خلیج فارس بیش از سایرکشورها به چشم مى خورد و به طورى که گفته شده، بیش از ۴۵ میلیارد دلار را کشورهاى خلیج فارس داده اند .
عراق بدون در اختیار داشتن چنین پول هنگفتى قدرت ادامه جنگ را نداشت. اگر کمک هاى مختلف به سوى عراق سرازیر نمى شد، قطعاً رژیم صدام حسین در سال ۱۹۸۲ میلادى یعنى سال شکست فراگیر، سرنگون شده بود.
ابوغزاله، وزیر دفاع پیشین مصر، معتقد است حجم کمک ها بیشتر بوده است. وى مى گوید: تنها عربستان و کویت ۶۰ میلیارد دلار به عراق کمک کردند.
شیخ صباح، سفیر کویت در آمریکا پس از حمله عراق به کشورش و اشغال آن، درباره حجم کمک ها گفت: کویت ۱۴ میلیارد دلار کمک نقدى و بیش از ۱۶ میلیارد دلار از طریق کمک هاى خدماتى به ماشین جنگى عراق کمک کرد.
وى افزود: ما بیش از نیازمان نفت صادر مى کردیم تا به صدام در جنگ کمک کنیم. بنابراین توضیح، تنها کویت ۳۰ میلیارد دلار به عراق کمک کرده است. پس از اینکه عراق، کویت را اشغال کرد، بحث هاى جدیدى درباره میزان کمک هاى کشورهاى خلیج فارس و ابعاد آن به میان آمد که مهم بود.
صدام همیشه معتقد بود که بزرگ ترین خدمت ما به او، جلب کمک و همکارى هاى آمریکا در طول جنگ بود.
اعطاى اعتبارات مالى آمریکا به رژیم عراق، به صورت رسمى پس از فتح خرمشهر آغاز شد و در آذر ۱۳۶۱ براى نخستین بار به مبلغ ۳۰۰ میلیون دلار براى خرید برنج و گندم در اختیار رژیم عراق قرار گرفت و به تدریج افزایش یافت، به گونه اى که در مجموع بیش از ۵ میلیارد دلار در اختیار عراق قرار گرفت.
کمک هاى نظامى و غیر نظامى فرانسه به عراق در اول جنگ به گفته کلود سشول، وزیر خارجه وقت فرانسه، بنا به درخواست برخى از اعضاى دائمى شوراى امنیت در تصمیمى اعلام نشده در زمینه حمایت از عراق در برابر جمهورى اسلامى ایران بود.
روزنامه «اکسپرس» و روزنامه «لوموند» جمع آن کمکها را ۵۰ میلیارد فرانک ذکر مى کنند، ولى روزنامه «دوپارى» آن را ۸۰ میلیارد فرانک ارزیابى مى کند.
این موضوع را یکى از دلایل حمایت فرانسه از عراق عنوان مى کنند. فرانسه با توجه به مشکلات عراق براى بازپرداخت بدهى خود، در چندین مرحله با تعویق بازپرداخت هاى عراق موافقت کرد و در عین حال، اعتبارات جدید براى خرید تسلیحات در اختیار این کشور قرار داد.
در مجموع، کمک هاى اقتصادى براى رژیم عراق در دو زمینه آثار و پیامدهاى مثبت داشت. در درجه نخست، براى خرید تجهیزات توانایى عراق افزایش یافت. علاوه بر این، وضعیت منحصر به فردى براى نیروهاى مسلح و مردم عراق فراهم شد. دستیابى شهروندان به بهترین مواد غذایى، پوشاک و دیگر ملزومات با قیمتى ناچیز در جنگ، امرى عادى بود. چنین اقدام هایى از نظر روانى ادامه جنگ را با تمام مصیبت ها و رنجش هایش پذیرفتنى مى کرد. حجم کمک هاى مالى به عراق هنوز کاملاً روشن نشده است، ولى این مبلغ در مجموع بیش از ۱۲۰ میلیارد دلار بوده است.
کمک هاى تسلیحاتى به عراق
دولت آمریکا براى جلوگیرى از شکست عراق و کمک تسلیحاتى به این کشور دو گزینه پیش رو داشت، یا تحریم هاى اعمال شده بر ضد عراق را لغو کند که کنگره به دلیل پیشینه عراق در زمینه حقوق بشر و تروریسم با این اقدام موافق نبود، یا اینکه تسلیحات از طریق کشورى ثالث به عراق ارسال شود.
ایلگتون، مسئول منافع آمریکا در بغداد، ضمن اینکه دولت ریگان را به تغییر سیاست در برابر عراق تشویق کرد در اکتبر سال ۱۹۸۳ میلادى سناریویى را طراحى کرد که تجهیزات آمریکایى نیز از طریق کشورهاى ثالث از جمله مصر به عراق ارسال شود. در این زمان آمریکا متقاعد شده بود که دشمنى اش با ایران عمیق تر از دشمنى اش با عراق است و به عبارت دیگر، خطر ایران براى منافعش از خطرى که عراق آن را تهدید مى کند، بزرگ تر است.
رئیس سیا ، ویلیام کیسى، شخصاً برنامه اى را رهبرى مى کرد تا سلاح هاى نظامى و مهمات و وسایل نقلیه کافى در اختیار عراق قرار بگیرد که بتواند در جنگ با ایران بازنده نباشد. طبق دستور محرمانه MSDD ایالات متحده آمریکا از یک طرف باید حرکت جنگى رژیم عراق را با قراردادن میلیون ها دلار اعتبار در اختیار آن حمایت کند و از طرف دیگر، با تهیه کردن اطلاعات ضرورى نظامى و مطلع کردن عراقى ها از آن و بالاخره با هدایت کردن کشور هاى ثالث براى فروش اسلحه به عراق آن کشور را تقویت کند تا حدى که اطمینان حاصل شود که عراق سلاح هاى نظامى به قدر کفایت در اختیار دارد.
بنابراین، آمریکایى ها به صورت محدود برخى سلاح هاى ساخت آمریکا را به عراق ارسال کردند و مقدارى را هم از طریق کشورهاى ثالث مانند مصر در اختیار عراق قرار دادند. علاوه بر این، کشورهاى ثالث را براى ارسال تسلیحات به عراق تشویق کردند.
ارسال سلاح هاى آمریکایى در این دوره و بنا بر اطلاعاتى که تاکنون منتشر شده است از جمله براساس نوشته روزنامه «واشنگتن پست» شامل این موارد بوده است: دولت آمریکا درطى پنج سال معادل ۱/۵ میلیارد دلار تجهیزات الکترونیک، انواع ماشین آلات، دستگاه هاى حساس و کامپیوترهاى فوق العاده قوى که در امر تولید سلاح هاى شیمیایى، موشکى و هسته اى نقش حساس دارند، به دولت عراق فروخته است.
همچنین سازمان سیا در زمان ریاست ویلیام کیسى، شرکت «کاردتون» را در ساختن و فروش بمب هاى خوشه اى و مهمات دیگر به عراق مجاز دانست و آن را تأیید و مساعدت مى کرد. آمریکایى ها هلى کوپتر نوع «بل» را در اختیار عراق قرار دادند که براى مقاصد نظامى استفاده مى شود.
در دهه ۱۹۸۰م، نگرانى آمریکا از پیروزى ایران و به مخاطره افتادن ثبات رژیم هاى متحد آمریکا در حاشیه خلیج فارس، سبب شد تا آمریکا آگاهانه اجازه دهد کمیته انرژى اتمى عراق موادى را وارد کند که براى ساخت سلاحهاى میکروبى استفاده مى شود.
کشور فرانسه نیز در میان کشورهاى اروپایى و حتى در مقایسه با شوروى (سابق) کمک هاى بسیار زیاد و تعیین کننده به رژیم بغداد قرار داد. گرچه تصمیم گیرى درباره دادن امتیاز نظامى تعیین کننده به رژیم بغداد تصمیمى همگانى بود.
بنابرگزارشى در فاصله سال هاى ۱۹۷۷ تا ۱۹۸۰ ، فرانسه معادل ۴ میلیارد دلار اسلحه به عراق داد. این کشور در سال هاى ۱۹۸۶ تا ۱۹۸۸ ۵/۶ میلیارد دلار از جمله هواپیماهاى جنگى، هلى کوپتر، تانک، توپ، موشک هوا به زمین و تجهیزات الکترونیکى به عراق فروخت. در حالى که، پیش از این در فاصله سال هاى ۱۹۸۲ و ۱۹۸۳ مبلغ ۴۱ میلیارد فرانک سلاح به عراق ارسال کرده بود.
مشکلات مالى عراق براى بازپرداخت هزینه دریافت سلاح سبب شد تا عربستان سعودى موافقت خود را براى فروش نفت از جانب عراق به فرانسه اعلام کند.
سلاح هاى دریافتى غیر از هواپیماهاى میراژ، شامل موشک هاى اگزوست، هات، میلان، هلى کوپترهاى سوپر فرسون الوت، گازل و تانک هاى ام- ایکس و توپ هاى ۱۵۵ میلى مترى خودکار بود. به تدریج همه تسلیحات ارسالى از فرانسه به عراق آنقدر زیاد بود که در اواسط سال ۱۹۸۶ م، حتى هواپیماهاى غیر نظامى خطوط هوایى بغداد- پاریس نیز به حمل جنگ افزار پرداختند.در سال ،۱۹۸۶ سازمانهاى اطلاعاتى فرانسه برآورد کردند اگر فرانسه فقط سه هفته سلاح به عراق ارسال نکند، آن کشور شکست خواهد خورد.
در مقایسه با فرانسه، کمک هاى تسلیحاتى سایر کشورهاى اروپایى کمتر بود.
شرکت هاى انگلیسى گرچه رسماً از فروش اسلحه، مهمات یا هرچیز دیگرى به عراق که موجب طولانى شدن جنگ شود، ممنوع شده بودند ولى تنها ارقام تجارت رسمى بریتانیا را که سازمان همکارى و توسعه اقتصادى (OECD) ارائه داده است نشان مى دهد که این کشور تنها در ۴ سال بعد از قرارداد با عراق، بیش از
۱/۵ میلیارد دلار کالاهاى فناورى پیشرفته به عراق صادر کرده و سلاح هاى ارسالى از سال ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۷ بالغ بر ۳۵۰ میلیون دلار بوده است.
آلمان هم مانند فرانسه متحد استراتژیک عراق بود، اما برخلاف فرانسه، ایجاد استراتژیک آلمان و عراق چندان علنى نبود.
ایتالیایى ها نیز به عراق اسلحه صادر کردند که آمریکا آن را نادیده مى گرفت.
چین نیز در حالى که روابط گسترده اى با ایران داشت، سلاح به عراق صادر مى کرد چنانکه از ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۷ در مجموع ۳/۹ میلیارد دلار سلاح به عراق ارسال کرد.گرچه شوروى (سابق) در چارچوب توافق و اجماع کلى براى تقویت عراق به آن کشور تسلیحات ارسال مى کرد، ولى ملاحظات دیگرى نیز در نظر داشت.روابط سنتى با عراق و همچنین مواضع ضد آمریکایى انقلاب ایران مواردى است که در طول جنگ در مناسبات شوروى با ایران و عراق نقش مؤثرى داشت.
شوروى ها در ابتدا و آنچه به صورت آشکار اعلام کردند مخالف حمله عراق به ایران بودند و به همین دلیل، فروش سلاح را به عراق تحریم کردند اما سیاست روسها پس از فتح خرمشهر به نفع عراق تغییر کرد.
چرخش جدید در سیاست هاى مسکو نتیجه ارزیابى مجدد آنها از تأثیرات پیروزى ایران در جنگ و فرصت ها و خطراتى بود که چنین تحولى مى توانست دربرداشته باشد. بنابراین، در سال ۱۹۸۲ بازپرداخت ۲/۵ میلیارد دلار را تمدید و اعتبار تازه اى به ارزش تقریبى ۱ میلیارد دلار به عراق واگذار کرد. در نوامبر ،۱۹۸۲ یک هزار تا یک هزار و ۲۰۰ مشاور نظامى به عراق بازگشتند و در پایگاه ها و فرودگاه ها مستقر شدند.
۴۰۰ تانک تى ۵۵ ، ۲۵۰ تانک تى ۷۲ به عراق داده شد و مقادیر عظیمى موشک گراد، فراگ ،۷ سام ۹ واسکاد - بى در راه بود. جنگنده هاى میگ ۲۵ شناسایى و هلى کوپتر هاى توپدار اف اى ۲۴ نیز به عراق تحویل داده شد. نکته قابل توجه این بود که پس از سال ۱۹۸۲ و از سرگیرى مناسبات عراق و شوروى، عراقى ها در ازاى آزاد کردن اعضاى حزب کمونیست از شوروى خواستند تا قراردادهایى را که قبل از آغاز جنگ امضا شده بود، اجرا کند و شوروى هم ضمن ارسال سلاح، متعهد شد در صورت درهم شکسته شدن خطوط دفاعى عراق و پیشروى ایرانیان به سوى بغداد یا بصره، بمب خوشه اى در اختیار عراق قرار دهد. روسها در مرحله جدید جمعاً حدود ۶۰ درصد از تجهیزات مورد نیاز عراق را تأمین کردند و ۵۰ درصد از ۸۴ میلیارد دلار سلاح هایى را که میان سالهاى ۶۲ و ۶۷ عراق از کشور هاى جهان خریده بود، روسها در اختیار رژیم عراق قرار دادند.
تأمین سلاح به این میزان براى عراق، این کشور را قادر ساخت تا تقریباً نیروى زمینى خود را از ۲۶ لشکر در سال ۱۹۸۶ به ۴۵ لشکر در سال ۱۹۸۸ افزایش دهد. تسلیحات شوروى براى عراق سرنوشت ساز بود؛ زیرا عراق با تکیه بر این تسلیحات سرانجام توانست استراتژى تدافعى خود را رها سازد و به جنگ تهاجمى متوسل شود و بتواند ابتکار عمل را روى زمین به دست گیرد. نتیجه این تغییر در موازنه نظامى، در تصمیم ایران براى قبول قطعنامه ۵۹۸ عامل اصلى بود.
حمیرا حیدریان
روزنامه ایران - سه شنبه ۱۹ دى ۱۳۸۵
عراق در حلقه حمایت مالى دولت ها
قدرت دفاعى عراق در برابر تهاجم هاى ایران تا اندازه اى از توان اقتصادى این کشور متأثر بود، عراق به دلایلى چون محدودیت حاصل از کاهش صدور نفت و افزایش هزینه هاى جنگ طولانى و ضرورت خرید تجهیزات نظامى به کمک هاى اقتصادى نیازمند شد.
نگرانى هاى موجود پس از فتح خرمشهر و شکست عراق به تدریج دامنه کمک هاى اقتصادى به عراق را افزایش داد. ترکیب قدرت اقتصادى عراق در این دوره حاصل درآمدهاى داخلى، کمک هاى کشورهاى خلیج فارس و وام هاى بلندمدت و اعتبارات مالى کشورهاى جهان بود.
حجم کمک هاى مالى به عراق روشن نیست، ولى انتشار برخى آمار و ارقام نشان مى دهد این کمک ها بسیار بوده است. در این میان کمک کشورهاى خلیج فارس بیش از سایرکشورها به چشم مى خورد و به طورى که گفته شده، بیش از ۴۵ میلیارد دلار را کشورهاى خلیج فارس داده اند .
عراق بدون در اختیار داشتن چنین پول هنگفتى قدرت ادامه جنگ را نداشت. اگر کمک هاى مختلف به سوى عراق سرازیر نمى شد، قطعاً رژیم صدام حسین در سال ۱۹۸۲ میلادى یعنى سال شکست فراگیر، سرنگون شده بود.
ابوغزاله، وزیر دفاع پیشین مصر، معتقد است حجم کمک ها بیشتر بوده است. وى مى گوید: تنها عربستان و کویت ۶۰ میلیارد دلار به عراق کمک کردند.
شیخ صباح، سفیر کویت در آمریکا پس از حمله عراق به کشورش و اشغال آن، درباره حجم کمک ها گفت: کویت ۱۴ میلیارد دلار کمک نقدى و بیش از ۱۶ میلیارد دلار از طریق کمک هاى خدماتى به ماشین جنگى عراق کمک کرد.
وى افزود: ما بیش از نیازمان نفت صادر مى کردیم تا به صدام در جنگ کمک کنیم. بنابراین توضیح، تنها کویت ۳۰ میلیارد دلار به عراق کمک کرده است. پس از اینکه عراق، کویت را اشغال کرد، بحث هاى جدیدى درباره میزان کمک هاى کشورهاى خلیج فارس و ابعاد آن به میان آمد که مهم بود.
صدام همیشه معتقد بود که بزرگ ترین خدمت ما به او، جلب کمک و همکارى هاى آمریکا در طول جنگ بود.
اعطاى اعتبارات مالى آمریکا به رژیم عراق، به صورت رسمى پس از فتح خرمشهر آغاز شد و در آذر ۱۳۶۱ براى نخستین بار به مبلغ ۳۰۰ میلیون دلار براى خرید برنج و گندم در اختیار رژیم عراق قرار گرفت و به تدریج افزایش یافت، به گونه اى که در مجموع بیش از ۵ میلیارد دلار در اختیار عراق قرار گرفت.
کمک هاى نظامى و غیر نظامى فرانسه به عراق در اول جنگ به گفته کلود سشول، وزیر خارجه وقت فرانسه، بنا به درخواست برخى از اعضاى دائمى شوراى امنیت در تصمیمى اعلام نشده در زمینه حمایت از عراق در برابر جمهورى اسلامى ایران بود.
روزنامه «اکسپرس» و روزنامه «لوموند» جمع آن کمکها را ۵۰ میلیارد فرانک ذکر مى کنند، ولى روزنامه «دوپارى» آن را ۸۰ میلیارد فرانک ارزیابى مى کند.
این موضوع را یکى از دلایل حمایت فرانسه از عراق عنوان مى کنند. فرانسه با توجه به مشکلات عراق براى بازپرداخت بدهى خود، در چندین مرحله با تعویق بازپرداخت هاى عراق موافقت کرد و در عین حال، اعتبارات جدید براى خرید تسلیحات در اختیار این کشور قرار داد.
در مجموع، کمک هاى اقتصادى براى رژیم عراق در دو زمینه آثار و پیامدهاى مثبت داشت. در درجه نخست، براى خرید تجهیزات توانایى عراق افزایش یافت. علاوه بر این، وضعیت منحصر به فردى براى نیروهاى مسلح و مردم عراق فراهم شد. دستیابى شهروندان به بهترین مواد غذایى، پوشاک و دیگر ملزومات با قیمتى ناچیز در جنگ، امرى عادى بود. چنین اقدام هایى از نظر روانى ادامه جنگ را با تمام مصیبت ها و رنجش هایش پذیرفتنى مى کرد. حجم کمک هاى مالى به عراق هنوز کاملاً روشن نشده است، ولى این مبلغ در مجموع بیش از ۱۲۰ میلیارد دلار بوده است.
کمک هاى تسلیحاتى به عراق
دولت آمریکا براى جلوگیرى از شکست عراق و کمک تسلیحاتى به این کشور دو گزینه پیش رو داشت، یا تحریم هاى اعمال شده بر ضد عراق را لغو کند که کنگره به دلیل پیشینه عراق در زمینه حقوق بشر و تروریسم با این اقدام موافق نبود، یا اینکه تسلیحات از طریق کشورى ثالث به عراق ارسال شود.
ایلگتون، مسئول منافع آمریکا در بغداد، ضمن اینکه دولت ریگان را به تغییر سیاست در برابر عراق تشویق کرد در اکتبر سال ۱۹۸۳ میلادى سناریویى را طراحى کرد که تجهیزات آمریکایى نیز از طریق کشورهاى ثالث از جمله مصر به عراق ارسال شود. در این زمان آمریکا متقاعد شده بود که دشمنى اش با ایران عمیق تر از دشمنى اش با عراق است و به عبارت دیگر، خطر ایران براى منافعش از خطرى که عراق آن را تهدید مى کند، بزرگ تر است.
رئیس سیا ، ویلیام کیسى، شخصاً برنامه اى را رهبرى مى کرد تا سلاح هاى نظامى و مهمات و وسایل نقلیه کافى در اختیار عراق قرار بگیرد که بتواند در جنگ با ایران بازنده نباشد. طبق دستور محرمانه MSDD ایالات متحده آمریکا از یک طرف باید حرکت جنگى رژیم عراق را با قراردادن میلیون ها دلار اعتبار در اختیار آن حمایت کند و از طرف دیگر، با تهیه کردن اطلاعات ضرورى نظامى و مطلع کردن عراقى ها از آن و بالاخره با هدایت کردن کشور هاى ثالث براى فروش اسلحه به عراق آن کشور را تقویت کند تا حدى که اطمینان حاصل شود که عراق سلاح هاى نظامى به قدر کفایت در اختیار دارد.
بنابراین، آمریکایى ها به صورت محدود برخى سلاح هاى ساخت آمریکا را به عراق ارسال کردند و مقدارى را هم از طریق کشورهاى ثالث مانند مصر در اختیار عراق قرار دادند. علاوه بر این، کشورهاى ثالث را براى ارسال تسلیحات به عراق تشویق کردند.
ارسال سلاح هاى آمریکایى در این دوره و بنا بر اطلاعاتى که تاکنون منتشر شده است از جمله براساس نوشته روزنامه «واشنگتن پست» شامل این موارد بوده است: دولت آمریکا درطى پنج سال معادل ۱/۵ میلیارد دلار تجهیزات الکترونیک، انواع ماشین آلات، دستگاه هاى حساس و کامپیوترهاى فوق العاده قوى که در امر تولید سلاح هاى شیمیایى، موشکى و هسته اى نقش حساس دارند، به دولت عراق فروخته است.
همچنین سازمان سیا در زمان ریاست ویلیام کیسى، شرکت «کاردتون» را در ساختن و فروش بمب هاى خوشه اى و مهمات دیگر به عراق مجاز دانست و آن را تأیید و مساعدت مى کرد. آمریکایى ها هلى کوپتر نوع «بل» را در اختیار عراق قرار دادند که براى مقاصد نظامى استفاده مى شود.
در دهه ۱۹۸۰م، نگرانى آمریکا از پیروزى ایران و به مخاطره افتادن ثبات رژیم هاى متحد آمریکا در حاشیه خلیج فارس، سبب شد تا آمریکا آگاهانه اجازه دهد کمیته انرژى اتمى عراق موادى را وارد کند که براى ساخت سلاحهاى میکروبى استفاده مى شود.
کشور فرانسه نیز در میان کشورهاى اروپایى و حتى در مقایسه با شوروى (سابق) کمک هاى بسیار زیاد و تعیین کننده به رژیم بغداد قرار داد. گرچه تصمیم گیرى درباره دادن امتیاز نظامى تعیین کننده به رژیم بغداد تصمیمى همگانى بود.
بنابرگزارشى در فاصله سال هاى ۱۹۷۷ تا ۱۹۸۰ ، فرانسه معادل ۴ میلیارد دلار اسلحه به عراق داد. این کشور در سال هاى ۱۹۸۶ تا ۱۹۸۸ ۵/۶ میلیارد دلار از جمله هواپیماهاى جنگى، هلى کوپتر، تانک، توپ، موشک هوا به زمین و تجهیزات الکترونیکى به عراق فروخت. در حالى که، پیش از این در فاصله سال هاى ۱۹۸۲ و ۱۹۸۳ مبلغ ۴۱ میلیارد فرانک سلاح به عراق ارسال کرده بود.
مشکلات مالى عراق براى بازپرداخت هزینه دریافت سلاح سبب شد تا عربستان سعودى موافقت خود را براى فروش نفت از جانب عراق به فرانسه اعلام کند.
سلاح هاى دریافتى غیر از هواپیماهاى میراژ، شامل موشک هاى اگزوست، هات، میلان، هلى کوپترهاى سوپر فرسون الوت، گازل و تانک هاى ام- ایکس و توپ هاى ۱۵۵ میلى مترى خودکار بود. به تدریج همه تسلیحات ارسالى از فرانسه به عراق آنقدر زیاد بود که در اواسط سال ۱۹۸۶ م، حتى هواپیماهاى غیر نظامى خطوط هوایى بغداد- پاریس نیز به حمل جنگ افزار پرداختند.در سال ،۱۹۸۶ سازمانهاى اطلاعاتى فرانسه برآورد کردند اگر فرانسه فقط سه هفته سلاح به عراق ارسال نکند، آن کشور شکست خواهد خورد.
در مقایسه با فرانسه، کمک هاى تسلیحاتى سایر کشورهاى اروپایى کمتر بود.
شرکت هاى انگلیسى گرچه رسماً از فروش اسلحه، مهمات یا هرچیز دیگرى به عراق که موجب طولانى شدن جنگ شود، ممنوع شده بودند ولى تنها ارقام تجارت رسمى بریتانیا را که سازمان همکارى و توسعه اقتصادى (OECD) ارائه داده است نشان مى دهد که این کشور تنها در ۴ سال بعد از قرارداد با عراق، بیش از
۱/۵ میلیارد دلار کالاهاى فناورى پیشرفته به عراق صادر کرده و سلاح هاى ارسالى از سال ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۷ بالغ بر ۳۵۰ میلیون دلار بوده است.
آلمان هم مانند فرانسه متحد استراتژیک عراق بود، اما برخلاف فرانسه، ایجاد استراتژیک آلمان و عراق چندان علنى نبود.
ایتالیایى ها نیز به عراق اسلحه صادر کردند که آمریکا آن را نادیده مى گرفت.
چین نیز در حالى که روابط گسترده اى با ایران داشت، سلاح به عراق صادر مى کرد چنانکه از ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۷ در مجموع ۳/۹ میلیارد دلار سلاح به عراق ارسال کرد.گرچه شوروى (سابق) در چارچوب توافق و اجماع کلى براى تقویت عراق به آن کشور تسلیحات ارسال مى کرد، ولى ملاحظات دیگرى نیز در نظر داشت.روابط سنتى با عراق و همچنین مواضع ضد آمریکایى انقلاب ایران مواردى است که در طول جنگ در مناسبات شوروى با ایران و عراق نقش مؤثرى داشت.
شوروى ها در ابتدا و آنچه به صورت آشکار اعلام کردند مخالف حمله عراق به ایران بودند و به همین دلیل، فروش سلاح را به عراق تحریم کردند اما سیاست روسها پس از فتح خرمشهر به نفع عراق تغییر کرد.
چرخش جدید در سیاست هاى مسکو نتیجه ارزیابى مجدد آنها از تأثیرات پیروزى ایران در جنگ و فرصت ها و خطراتى بود که چنین تحولى مى توانست دربرداشته باشد. بنابراین، در سال ۱۹۸۲ بازپرداخت ۲/۵ میلیارد دلار را تمدید و اعتبار تازه اى به ارزش تقریبى ۱ میلیارد دلار به عراق واگذار کرد. در نوامبر ،۱۹۸۲ یک هزار تا یک هزار و ۲۰۰ مشاور نظامى به عراق بازگشتند و در پایگاه ها و فرودگاه ها مستقر شدند.
۴۰۰ تانک تى ۵۵ ، ۲۵۰ تانک تى ۷۲ به عراق داده شد و مقادیر عظیمى موشک گراد، فراگ ،۷ سام ۹ واسکاد - بى در راه بود. جنگنده هاى میگ ۲۵ شناسایى و هلى کوپتر هاى توپدار اف اى ۲۴ نیز به عراق تحویل داده شد. نکته قابل توجه این بود که پس از سال ۱۹۸۲ و از سرگیرى مناسبات عراق و شوروى، عراقى ها در ازاى آزاد کردن اعضاى حزب کمونیست از شوروى خواستند تا قراردادهایى را که قبل از آغاز جنگ امضا شده بود، اجرا کند و شوروى هم ضمن ارسال سلاح، متعهد شد در صورت درهم شکسته شدن خطوط دفاعى عراق و پیشروى ایرانیان به سوى بغداد یا بصره، بمب خوشه اى در اختیار عراق قرار دهد. روسها در مرحله جدید جمعاً حدود ۶۰ درصد از تجهیزات مورد نیاز عراق را تأمین کردند و ۵۰ درصد از ۸۴ میلیارد دلار سلاح هایى را که میان سالهاى ۶۲ و ۶۷ عراق از کشور هاى جهان خریده بود، روسها در اختیار رژیم عراق قرار دادند.
تأمین سلاح به این میزان براى عراق، این کشور را قادر ساخت تا تقریباً نیروى زمینى خود را از ۲۶ لشکر در سال ۱۹۸۶ به ۴۵ لشکر در سال ۱۹۸۸ افزایش دهد. تسلیحات شوروى براى عراق سرنوشت ساز بود؛ زیرا عراق با تکیه بر این تسلیحات سرانجام توانست استراتژى تدافعى خود را رها سازد و به جنگ تهاجمى متوسل شود و بتواند ابتکار عمل را روى زمین به دست گیرد. نتیجه این تغییر در موازنه نظامى، در تصمیم ایران براى قبول قطعنامه ۵۹۸ عامل اصلى بود.
حمیرا حیدریان
روزنامه ایران - سه شنبه ۱۹ دى ۱۳۸۵